Okaliptus (Eucalyptus sp.)

Sonbahar ve kış aylarında, özellikle pandemi döneminde, hepimizin aşina olduğu ve ihtiyacımızın arttığı okaliptus yine sahnelerde…

Çoğunlukla stimulant ve solunum sisteminde etkili bitkileri içeren Mersingilller (Myrtaceae) familyasından olan Okaliptus’un ana vatanı Avustralya’dır. Anadolu’nun okaliptus ile tanışması 1900’lerin başında Mısır Hidivi Abbas Hilmi Paşa’nın Mısır’dan Muğla civarında bataklıkları kurutmak için okaliptüs ağaçları getirtip diktirmesiyle başlar. Osmanlı Ziraat Ve Ticareti Nezareti tarafından hazırlanan raporda E. globolous’un “tüm Akdeniz kıyılarında, Osmanlı vilayetlerinde dikilmeye uygun olduğu” belirtir. Öncelikle bataklık kurutmak için dikilen Okaliptus “SAĞLIK ağacı”, “SITMA ağacı”, “BATAKLIK ağacı”, “KIZIL OKALİPTUS” olarak adlandırılmıştır (1).

Avrupa İlaç Ajansına (European Medicine Agency=EMA) göre okaliptus yağı başlıca Eucalyptus globulus Labill., E. polybractea R.T. Baker Ve / Veya E. smithii R.T. Baker olmak üzere 1,8-cinelole bakımından zengin türlerinin taze yaprak veya terminal dallarından buhar geçirilerek elde edilen uçucu yağın (UY) ortak adıdır. Yağ verimi % 1.0-2.4 arasında değişmekte olup, SİNEOL (Cineole) ana bileşendir (2). E. globulus yağının majör bileşenine önceleri "EUCALYPTOL=okaliptol" adı verilmiş iken şimdi daha çok sineol olarak adlandırılmaktadır.

E. Globulus uçucu yağı bileşenleri elde etme yöntemine göre
değişmekte olup, buhar distilasyonu ile elde edilen uçucu yağı 1,8-sineol (% 33,6), α-pinen (% 14,2) ve d-limonen (% 10,1), katı faz mikro ekstraksiyonu (SPME) ile elde edilen uçucu yağı ise 1,8-sineol (% 56.5), α-pinen (% 16.9), d-limonen (% 5.5) ve linalool asetatı (% 3.4) taşımaktadır (3-4)).

Fitokimyasal içeriği türe göre değişmektedir. 
SİNEOL bazlı okaliptüs yağları: Eucalyptus cneorifolia, E. dives, E. dumosa, E. globulus, E. goniocalyx, E. horistes, E. kochii, E. leucoxylon, E. oleosa, E.  polybractea, E. radiata, E. sideroxylon, E. smithii, E. tereticornis, E. viridis’tir
SİNEOL dışı yağ üreten türler: E. dives- phellandrene varyant, E. dives - piperiton varyant, E. elata - piperiton varyant,  E. macarthurii - geranil asetat, E. olida - methyl cinnamate, E. radiata- phellandrene varyant, E. staigeriana- citral, limonene‘dir. SİTRONELLAL bazlı yağ, E. citriodora.

Küresel üretime sahip olan E. globulus uçucu yağı yanında
E. kochii ve E. polybractea % 80 ila 95 arasında değişen en yüksek sineol içeriğine sahiptir. İngiliz Farmakopesi, yağın farmasötik sınıf ise minimum % 70 sineol içeriğine sahip olması gerektiğini belirtir (5). Geleneksel kullanıma bağlı olarak, en az 15 yıldır AB’de ve 30 yıldır diğer ülkelerde okaliptus uçucu yağı güvenle soğuk algınlığı ve lokalize kas ağrısı ile ilişkili öksürük için kullanılmaktadır. 

Kore’de diz eklemi protezi cerrahisi geçiren 52 hastada okaliptüs yağı inhalasyonunun etkili ağrı kontrolü sağladığı bulunmuştur. Ayrıca tansiyon yüksekliği olan hastalarda kan basıncında anlamlı düşme olmuştur (2013). Japon araştırmacılar okaliptüsün içerdiği 1,8-sineole bileşiğinin analjezik ve anti-enflamatuar etkilerinin insanlarda TRPA1 olarak bilinen reseptörün inhibisyonuna bağlı olduğunu bulmuşlardır (2012). 

WHO (Dünya Sağlık Teşkilatı) monografı’na göre dozu 12 damla / 150 mL kaynar su veya % 1.5 / h günde üç kez inhalasyon için kullanılabilir (2). 

HMPC (Bitkisel İlaç Ürün Komisyonu)’na göre herhangi bir yan etki bildirilmemiş olmakla birlikte okaliptüs uçucu yağı ürünleri, ateşli veya ateşsiz, nöbet öyküsü (nöbet) olan çocuklara verilmemelidir (2). 30 aylıktan küçük çocuklarda gırtlakta spazm riskine karşı dikkatli olmalı, inhalasyon yoluyla alınan, cilde uygulanan veya banyo katkı maddesi olarak kullanılan okaliptüs ürünleri 4 yaşından itibaren, ağızdan alınan okaliptüs yağı ürünleri ise sadece yetişkinlerde ve 12 yaşından itibaren kullanılabilir. İntoksikasyonun 4-5 ml uçucu yağın oral tüketimiyle oluştuğu belirtilmiştir. Az tahrişe, toksik etkilere neden olabilir, özellikle çocuklarda yan etkileri; geveleyerek konuşma, ataksi, ilerleyen kas güçsüzlüğü daha yüksek dozda bilinç kaybı ve nöbetleri  görülebilir Alınan miktar 30-40 dakika içinde yarıya düşer. Çalışmalar 2 ml 1,8-sineol (%99) 20 dakika solunduğunda, kan serum konsantrasyonunun yarı ömrünün 2-13 dakika hesaplandığı eliminasyonun 31-281 dakika olduğunu göstermiştir.


Okaliptüs Uçucu Yağının Kullanım Önerileri (2,7)

1. Haricen Uygulama. Tatlı badem, jojoba, hindistan cevizi, zeytinyağı gibi bir sabit yağda seyreltilerek masaj şeklinde uygulama yapılabilir. Solunum yolu enfeksiyonlarında bu karışım göğse masaj şeklinde uygulanır.

Birkaç damla okaliptüs yağını bir bardak epsom tuzuna karıştırarak bu karışımı sıcak su dolu banyo küvetinde çözebilirsiniz. Kas ağrıları ve idrar yolu enfeksiyonu şikayetleri için mükemmel bir banyo terapisidir. 

2. İnhalasyon. Okaliptüs yağı inhalasyonu, üst solunum yolu enfeksiyonu şikayetlerinin hızlıca giderilmesini sağlar. 

Birkaç damla avuca ya da mendile damlatılarak birkaç dakika derin nefes alınabilir. E. radiata özellikle kıyafetin yakasına damlatılarak kulanılabilir.

3. Antiseptik etkili difüzör formülleri:
Hava yayıcısında eşit miktarda E. globulus veya E. radiata, Lavandula angustifolia, Citrus limon damlatılarak kullanılabilir.

4. Bebek öksürüğü ve soğuk algınlığında E. globulus 6 damla L. angustifolia 6 damla M. alternifolia 6 damla karıştırılır. Bu karışımdan 2 damla hava yayıcı, 1damla badem yağı göğse veya sırta masaj, 1damla mendil veya çarşafına damlatılabilir, yastıktan uzak tutulması önerilir.

5. Soğuk algınlığı E. globulus 10 damla, Cedrus atlantica 20 damla, Mentha piperita 10 damla karıştırılır.
Bu karışımdan 12 damla 30ml badem yağına karıştırılarak göğüs, boyun ve sırtın üst kısmına sabah/akşam masaj yaparak kullanılır. Bu karışımdan dikkatle yüz masajı sinüsleri açmak için, burun deliklerinin altına çok az gece yatmadan önce, 12 damla 1L su oda spreyi
olarak, 4-6 damla difüzör veya vaporizöre damlatılarak, 2-4 damla mendile damlatarak cebinize koyup ara ara koklayabilirsiniz ya da gece yatmadan ayakların altına konarak konjesyonu azaltmak için kullanabilirsiniz.

6. Herpes simplex için E. globulus 7 damla, E. citriodora 14 damla, Syzgium aromaticum 7 damla, L. angustifolia 14 damla karıştırılır. Bu karışım 12 damla 30ml badem yağı, 5 damla calendula kulak çöpü ile atuşman yapılarak günde 3-4 kez kullanılabilir.

Bu karışımdan 8 damla banyoya ilave edilerek genital bölge herpeslerinde de kullanılır.

7. Sırt Ağrısı: E. staigeriana 14 damla, Chamomila nobile 14 damla, Zingiber officinale 14 damla karıştırılır.
Bu karışımdan 12 damla 30ml tatlı badem yağı: masaj yaparak sırt, boyun, ve bel kısmında kullanılabilir.
Banyo suyuna ilave edilebilir 8 damla, 4 damla 1 kase sıcak su (dayanılabilecek derecede), 4 damla1 kase ılık su. Her bir suya sırayla bir kan akımını artırmak için bez batırıp sıkıp kompres yapılabilir. 


8. Bronşit için: E. dives 10 damla, M. alternifolia 20 damla, Chamomila nobile 10 damla karıştırılır.
Bu karışımdan 12 damla 30ml badem yağına karıştırılır, göğüs ve sırta sabah ve yatmadan önce masajla uygulanır. Bu karışımdan 3 damla mendile damlatıp inhale edilir.

Özellikle çocuklarda kullandığımız daha yumuşak kokulu E. radiata’dan bahsetmeden geçemeyeceğim. 1854 yılında Melbourne’lü eczacı Joseph Bosisto tarafından "Eucalyptus amygdalina" olarak kullanılan ilk okaliptüs türüdür. Uçucu yağının bilinen 6 kemotipi vardır. Yapraklar, cineole ve phellandrene bazlı okaliptüs yağları için damıtılır. Major Bileşenler:
1,8-Sineol, Terpineol(Z), Piperitol(+), Limonene, Piperitone, Geraniol, Pinen’dir. E. radiata, tazeleyici enerji verici, meyvemsi, biraz kafurumsu kokulu, tahriş edici özelliğine rastlanmayan solunum yolu enfeksiyonu, grip, ateş, romatizmada hem topikal hem de inhalasyon için uygun bir yağdır (8). Aşağıdaki tabloda okaliptüs türlerinin içerik ve kullanım alanlarını karşılaştırmalı olarak görebilirsiniz.

Tablo 1. Okaliptus türleri, majör madde içerikleri ve etkileri (Tisserandinstitute.org)

 
Kaynaklar
1.    Cihan ÖZGÜN, Osmanlı Ağaç Kültüründeyeni Ve Egzotik Bir Tür: Okaliptüs Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisijournal Of Modern Turkish History Studiesxııı/26 (2013-bahar/Spring), Ss. 5-29. 
2.    Assessment report on Eucalytus globulus Labill., Eucalyptus polybractea R.T. Baker and/or Eucalyptus smithii R.T. Baker, aetheroleum. 25 March 2014 EMA/HMPC/307782/2012 Committee on Herbal Medicinal Products (HMPC)
3.    Betts TJ. Solid phase microextraction of volatile constituents from individual fresh Eucalyptus leaves of three species. Planta Med 2000, 66:193-195
4.    Boland, D. J.; Brophy, J. J.; House, A. P. N. (1991). Eucalyptus Leaf Oils: Use, Chemistry, Distillation and Marketing. Melbourne: Inkata Press. p. 6. ISBN 0-909605-69-6.
5.    Bradley P. British herbal Compendium. A handbook of scientific information on widely used plant drugs. Eucalyptus oil. Companion to the British Herbal Pharmacopoeia, British Herbal Medicine Association, Bournemouth, 2007, 839-840
6.    Abbas H.S. vd. Eucalyptus Essentıal Oıl; An Off-Label Use To Protect The World From Covıd-19 Pandemıc: Revıew-Based Hypotheses. Universal Journal of Pharmaceutical Research 2020; 5 (4): 57-60 
7.    Tissereandinstitute.org 08102021
8.    Ângelo L, Andreia D, Jorge G, Domingues F, Duarte, A.P. Chemical composition, antioxidant, antibacterial and anti-quorum sensing activities of Eucalyptus globulus and Eucalyptus radiata essential oils. Industrial crops and products 2016 v.79  pp. 274-282

Prof. Dr. Ufuk Koca Çalışkan